Kuramsal olarak tüm tepkimeler 2 yönlüdür. Ancak bazı tepkimelerde geri tepkime çok yavaş olduğundan bu tür tepkimeler tek yönlü sayılır.

Çift yönlü tepkimelerde denge söz konusudur. Kapalı bir kapta, tepkimeye giren maddelerle ürünlerin bir arada olduğu durumlarda bir dengeden söz edilir (dikkat, denge için kapalı sistem şarttır).

Sistem dengede ise eşitliği vardır (yani v_ileri = V_geri ).

Yukardaki eşitlikte her 2 tarafı ‘ye bölelim (amaç ‘yi elde etmek).

Böylece  elde edilir ki ‘ye denge sabiti K_D denir.

Denge sabitinin belli bir birimi yoktur, tepkimedeki katsayılara göre değer alır.

Sonuç olarak  olur.

Bir mekanizmaya sahip tepkimelerde denge bağıntısı yavaş adıma göre değil toplu denkleme göre yazılır. Bir sistem dengede değilse o anda hesaplanan denge sabitine K_Q denir. Matematiksel olarak düşünürsek;

K_D>K_Q ise K_D=K_Q olması için denge bağıntısındaki pay büyüyüp, payda küçülmelidir. Pay ürünlerden oluştuğuna göre tepkime ürünlerin artması yönünde olmalıdır.

Yani tepkime sağa doğru yürür. K_D<K_Q ise yukarda anlatılanların tam tersi gerçekleşir. Denge bağıntısında gazların molar derişimi yerine, kısmi basınçları alınırsa;

 eşitliği elde edilir (bir gaz karışımında gazların kısmi basınçları, molar derişimleri ile doğru orantılı olduğuna göre yukardaki eşitlik kolayca bulunabilir). K_D ile K_P arasında; K_P= K_D.(R.T)^.n bağıntısı vardır. ∆n, gaz halindeki ürünlerin katsayıları ile girenlerin katsayıları toplamı farkıdır. ∆n= 0 ise K_D =K_P olur.

Sıvıların ve katıların derişimleri sabit olduğundan denge denkleminde yer almazlar.

Hangi tepkimelerde dengenin söz konusu olduğunu anlamak için, minumum enerji ve maksimum düzensizliğe bakılır. Eğer her ikisi de aynı yönde ise denge söz konusu olamaz.

tepkimesini ele alalım.Tepkime ekzotermik olduğundan ürünlerin enerjisi daha azdır. Ürünler 7 mol, girenler 6 mol olduğuna göre maksimum düzensizlik ürünler lehinedir. Hem minimum enerji, hem de maksimum düzensizlik ürnler lehine olduğuna göre bu tepkimede denge söz konusu olamaz.

durumunda ise H₂O_(s)‘nın enerjisi daha azdır. H₂O_(g) ise gaz halinde olduğundan maksimum düzensizliğe sahiptir. Minimum enerji sol taraf, maksimum düzensizlik sağ taraf lehine olduğundan denge vardır.

Bir tepkimede giren maddelerin hepsi veya herhangi biri tam olarak tükenirse bu tepkime tam verimle gerçekleşmiş olur. Denge sorularında verilen sıcaklık derecesi genellikle sorunun çözümünde kullanılmaz. İki ayrı sıcaklık derecesi verilirse, diğer verilere göre yorum yapılır.

Katı ve sıvıların derişimi sıcaklıkla değişir. Sıcaklık arttığında hacim artıyorsa molar derişim azalır (Molar derişim bölümünü okuyun). Tepkimede girenler ve ürünler aynı fazda ise buna homojen denge denir.

K_D bağıntısında gazlar ve sulu çözeltiler, K_P bağıntısında ise yalnız gazlar yer alır. Denge durumunu bozan dış etkiler; derişim, hacim (basınç) ve sıcaklıktır.

K_D yalnız ve yalnız sıcaklıkla değişir.Sıcaklık sabit iken derişim ve hacimde değişiklikler olursa tepkime K_D‘yi sabit tutmak için sağa veya sola yönelir (Le Chatelier ilkesi bölümünü okuyun). 2 tepkimenin K_D‘leri verilmişse, toplu denklemin K_D‘sini bulmak için K_D ler çarpılır (toplu denklem için, denklemler toplanırken K_D lerin çarpılmasına dikkat!).

Denklem ters çevrilirse, K_D de ters çevrilir.

Allotrop cisimlerde amorf olanlar, kristal yapıda olanlara göre daha düzensizdir. Bu nedenle grafit elmasa göre daha düzensizdir.

Ürünler tarafında sabit derişimli maddeler varsa K_D yazılrken pay’a 1 yazılır.

< Kimyasal Bağlar – Koordine Kovalent Bağ >

---

Örnekler Ana Sayfa